Over nut en noodzaak van filosofie in organisaties.
En ook voor jou persoonlijk

 

Ik ga aantonen dat filosofie in organisaties veel bijdraagt aan de organisatie in het geheel en ook aan jou persoonlijk. Daarvoor neem ik je mee in een eenvoudige denkoefening over de waarde ‘vertrouwen’.

Denkoefening 1

Stel je voor: jij meent dat iedereen te vertrouwen is. Het gevolg van deze overtuiging is is dat je ervan uit gaat dat niemand jouw eigendom zal meenemen zonder jouw toestemming.
Je zult met deze overtuiging je fiets niet op slot zetten; de voordeur van je huis niet sluiten en je telefoon gewoon in de auto laten liggen.

Uit deze voorbeelden blijkt dat vertrouwen richting geeft aan jouw gedrag en aan jouw handelen. Sterker nog: het geeft ook richting aan wat en hoe je communiceert.
Mocht een buurvrouw je waarschuwen, dan zal je met wegwerpgebaar zeggen: ‘mens maak je niet zo sappel, iedereen is te vertrouwen, ik laat mijn portemonnee gewoon in mijn auto liggen’.

Je bent je waarde

Een overtuiging, een waarde, is iets dat jij nastrevenswaardig vindt. Het geeft richting aan je gedrag, de keuzes die je maakt en de taal die je spreekt.
Dan kun je stellen dat het prettig is als je bekend bent met je waarden. Want als je weet wat je waarden zijn, dan kun je onderzoeken of deze altijd gelden. En deze in een  bepaalde situatie of bij bepaald vraagstuk toch genuanceerder zou kunnen zijn waardoor je handelen mogelijk anders wordt.

 

Eerlijk zijn is belangrijk.
Ben je oneerlijk als je liegt over je pincode?

Grondtoon

Het ingewikkelde aan ‘waarden’ is is dat deze de grondtoon vormen van je doen en laten terwijl je zelden je waarden nadrukkelijk uitspreekt. Wat je wel doet is je waarden vertalen naar geboden en verboden en je daar over uitlaten.
Je zegt wel:  ‘Probeer eens om te denken!’
En je zegt niet tegen die ene buurvrouw: ‘iedereen is te vertrouwen’.

De beste doctrine

Al sinds mensenheugenis zoeken schrijvers, goeroes en wetenschappers naar de beste vorm van leven, werken en organiseren. Tot op heden is deze niet gevonden en naar ik vermoed zal die ook nooit gevonden worden, ondanks wat menigeen pretendeert.
Toch zijn er velen die getracht hebben, vaak voorzien van een enorme overtuigingskracht, de graal van levenskunst en organisatiekunde te beschrijven.

Tegeltjeswijsheden

Met drie of vier dimensies brengt ‘de ontdekker’ van die graal dé oplossing van alle vraagstukken van dat moment.
Eenvoudig en helder opgelost met behulp van de kleuren van ‘Insights’, een pep-talk over ‘scrummen’ of ‘lean’ en met concepten als ‘zelfsturing’ en ‘holocracy’. Vaak leidt dat tot vereenvoudigde en versimpelde systemen, die geen recht doen aan de werkelijkheid. Dikwijls van hoger hand opgelegd, abstract en niet aansluitend op wat er werkelijk leeft.

Omdat dergelijke systemen na verloop van tijd een beperkte werking blijken te hebben, volgen ze elkaar in een rap tempo op. Ga maar eens na wie er nog met ‘Six Sigma’, ‘de lerende organisatie’, ‘employability’ of ‘Balanced Score Card’ werkt. Ook op het gebied van leiderschap laat de graalzoeker zich horen in ‘dienend leiderschap’, ‘integer leiderschap’ of ‘werkgeluk’.

Socrates komt op het toneel

In de klassieke oudheid –  we reizen naar Athene en Sparta – bestond er ook al sterk de neiging om andermans wijsheden klakkeloos over te nemen in eenvoudige tegeltjeswijsheden.
Tussen de steden reisden ‘leraren’ die hun kennis deelden aan burgers in openbare ruimten. Zij vertelden hoe te leven en aan welke regels te houden. Dit alles voor een goed en aangenaam leven. Deze rondtrekkende leraren werden ‘sofisten’ genoemd. Letterlijk vertaald: ‘wijzen’.
Socrates had niet veel op met deze manier van kennis delen en verwerven.
Het hield de mensen dom en afhankelijk.

 

Ben je meer gefascineerd hoe James Bond
door een oerwoud aan tegenstanders zijn doel bereikt?
Of: ben je meer geïnteresseerd in hoe je je eigen dwalingen een halt toeroept?

 

Socrates

Volgen Socrates moesten de burgers zelf leren nadenken en niet klakkeloos kennis overnemen. Je zou zomaar niet-passende of gevaarlijke adviezen kunnen toepassen van de ‘wijzen’ die helemaal die aansluiten op je eigen vraag en situatie. Volgens Socrates mag je je nooit beroepen op algemene waarheden en kennis van anderen.
Socrates stelt dat je leert door je eigen ervaringen en met name door deze te onderzoeken. De centrale vraag is: ‘Wat heb je gedaan en vanuit welke grondtoon – welke waarden en principes?’
Om dat onderzoeken te bevorderen stelde Socrates vragen.
Het bijzonder van Socrates is is dat hij geen eigen kennisbouwwerk heeft ontwikkeld zoals zoveel andere filosofen. Als je het erg simpel en kort door de bocht stelt, dan is bij Socrates filosofie slechts ‘de kunst van het vragen stellen’.

Je eigen leraar zijn

Socrates stelt dus dat je leert en kennis vergaart door je eigen ervaringen te onderzoeken. Je bent je eigen leraar. Het is niet de goeroe of de schrijver die je onderwijst en voorschrijft hoe te leven, maar de lezer en luisteraar zelf die leert. O.a. door te lezen, door gesprekken te voeren of  lezingen te volgen. De daar vergaarde Informatie en kennis vervolgens gebruiken om je eigen denkbeelden en kennis aan te toetsen. Zeker niet om klakkeloos over te nemen.
Zoals de Romeinse filosoof Seneca schrijft: ‘Ik heb mezelf aan niemand verkocht; ik ben mijn eigen meester’.
Het echte leren doe je zelf. 

 

Een geograaf leert me hoe ik de grootte van mijn land kan meten.
Waarom leert hij me niet hoeveel land ik nodig heb om van te kunnen leven?

De jacht op wijsheid in organisaties

Deze wijze van leren past ook prima in organisaties. Maar is filosofie in organisaties dan niet wat aan de zware kant en ook niet te veel van het goede?
Nee, zeker niet. Want voor de filosofie van Socrates hoef je zeker geen expert in filosofie. Het enige dat je nodig hebt is een nieuwsgierige geest en een beetje geduld en lef om te onderzoeken.
Aldus is het Socratische gesprek een instrument bij de jacht naar wijsheid. Je eigen kennis en inzichten vergaren. Een methode van denken om vanuit verschillende invalshoeken je licht over vraagstukken laten schijnen: persoonlijk, organisatorisch en beleidsmatig.

Het nut van spel

Zomaar een Socratisch gesprek voeren is natuurlijk het allermooiste. Volkomen nutteloos en zinloos je tijd verdoen. We werken namelijk al zo serieus. We zouden toch meer moeten spelen.
We zijn al zo gefocust, druk en werken al in een erg hoog tempo.
Om veel zinvol werk te doen, moet je af en toe ook nutteloos en zinloos je tijd besteden.
Af en toe vertragen en daarna weer te kunnen versnellen.
En nieuwe mensen ontmoeten om je geest aan te scherpen.
Dat vindt plaats tijdens het Socratisch gesprek.

Opbrengsten

Als tegenhanger van het ‘nutteloze spel’ weten we ook dat we leven in een wereld van opbrengsten en resultaten. Daarom kort hieronder een aantal opbrengsten van het Socratische gesprek, van het toepassen van filosofie in organisaties:

• je wordt je je bewuster van je waarden en je leert hoe genuanceerder of sterker komt door minder automatisch en vanzelfsprekend je eerste ingeving te volgen.
• het helpt je tot het stellen van betere vragen
• het geeft een aanzet tot het minder vanuit jezelf te denken, en meer nieuwsgieriger en breder geïnteresseerd te zijn
• het geeft duidelijkheid, lost dilemma’s op en geeft duurzamere oplossingen om gedrag van alle dag te koppelen aan de grote richting van een organisatie

Vrijer en creatiever

In nog bredere zin levert filosofie je rust, minder stress en overzicht op. Het verbetert de werksfeer.
Een fijn leven, terwijl je toch veel doet. Waardoor je autonomer, vrijer en sterker voor de dag komt. Het geeft je energie zodat je bij tegenwind overeind blijft en bij kritiek goed aangegeven waarom je hebt gedaan wat je heb gedaan.

Waarom ik zo geloof in filosofie in organisaties?

Omdat het me heeft geleerd te onderzoeken wat echt belangrijk is en niet zomaar met het meest voor de handliggende of dwingende akkoord te gaan.
Voor mij is filosofie leren om mijn vrijheid te herkennen en die te leven, ten goede voor de ander.

 

Denk oefening 2

Om mijn boute uitspraken over nut en noodzaak van filosofie in organisaties te toetsen een andere simpele denkoefening.

Stel je denkt: ‘filosofie is niets voor mij, veel te moeilijk, het levert niets op’,
dan zijn er twee antwoorden mogelijk: eens of eens

Optie 1: je herkent je in deze gedachte,

dan stel ik voor dat je dit artikel nogmaals leest en
met de auteur in gesprek gaat over je waarden en onderzoekt of je deze wenst vast te houden

Optie 2: je herkent je niet in deze gedachte,

dan nodig ik je uit om verder te kijken bij
Het Socratisch Gesprek
een instrument voor groei en ontwikkeling

Regelmatig via open inschrijving en ook in-company.