Wijsheid ontwikkelen?
Hoe doe je dat?

kop

Als je wordt gevraagd: ‘wie is voor jou de personificatie van wijsheid?’ dan is de kans groot dat daar iemand tussen staat als Nelson Mandela, de Dalai Lama, Aletta Jacobs, Gandhi, Martin Luther King, Angela Merkel of Obama.
Of misschien wel iemand die niet zo bekend is, dat maakt niet uit.

Er wordt steeds meer onderzoek gedaan naar wat wijsheid inhoudt en of je wijsheid kunt ontwikkelen, kunt leren.
Om maar direct een antwoord te geven op die laatste vraag: ‘Ja, je wijsheid kun je ontwikkelen’.
Uit ‘evidence-based’ onderzoek blijkt dat steeds duidelijker.
Eerst maar eens kijken naar wat wijze personen doen en wat wijsheid inhoudt.

Wat doet een wijs iemand?

Wijze mensen zetten zich in bij persoonlijke, relationele, economische en maatschappelijke vraagstukken en problemen. Ze bekommeren zich over het welzijn van mensen dichtbij en/of verder af. Met een helder beoordelingsvermogen overbruggen zij ‘kleine’ en ‘grote’ tegenstellingen en tegenstrijdigheden. Hun uitspraken, adviezen en handelen worden bij uitstek als relevant, verstandig en waardevol gezien.

 

“experimental studies yielded the first encouraging evidence
that both general and personal wisdom can be facilitated”[i]

 

Toegepast en nu

Wijsheid heeft vooral betrekking op nu en de praktijk. Het is pragmatisch en toegepast. Wijsheid is raadgevend, oplossend, je hebt er direct wat aan als vraagsteller of betrokkenen. Het gaat in de eerste instantie niet over intelligentie, slim zijn of professorale uitspraken.

Wijze personen kom je tegen in allerlei situaties, in allerlei rollen en op diverse podia:
als sportcoach, minister, leraar, trainer, directeur, welzijnswerker, adviseur, diplomaat, onderhandelaar of actievoerder. En in allerlei situaties zoals in de politiek, voor de klas, op het sportveld, in de krant, bij een bedrijf of op de televisie.

Wijsheid valt vooral op als het er niet is. Voorbeelden van dergelijke personen haal je je ongetwijfeld ook direct voor de geest.

 

“Je stimuleert en ontwikkelt je eigen wijsheid door reflectie op kennis, gevoel en motivatie aan de hand van persoonlijke ervaringen

 

Geheim van de smid

Het meest in het oog springende kenmerk van wijze personen is dat zij perspectief bieden en oplossingen geven bij lastige vraagstukken. Blijkbaar beschikken zij over een groot reservoir aan algemene en speciale kennis die direct toegepast wordt bij allerlei soorten vraagstukken. Op een of andere manier kunnen zij die kennis en ervaring direct nuttig inzetten, een gesprek op een ander niveau tillen of een situatie naar hun hand zetten door een sterk waardengedreven houding.

Daarbij laten zij zich niet leiden door interne strubbelingen of druk van buiten af, althans niet zichtbaar. Wijze personen zijn integer. Ze laten zich niet verleiden door succes of aanzien. Ze blijven rustig en evenwichtig en haken niet af bij tegenslagen. Vaker dan gemiddeld nemen zij grote risico’s. Waarbij ze hun eigen pad volgen zonder het algemene belang uit het oog te verliezen. Vaak zijn ze verrassend veelzijdig en prettig paradoxaal. Ze staan open voor nieuwe ervaringen. Ze hebben een sterke motivatie tot leren.

Hoe wijsheid ontwikkelen?

Leuk al die hoogdravende kenmerken en definities over wijsheid, maar de vraag is natuurlijk: ‘kan ik zelf iets doen aan mijn wijsheid? Kan ik mijn eigen wijsheid ontwikkelen?
Hieronder drie methoden hoe je wijsheid ontwikkelt. Deze zijn samengevat uit diverse onderzoeken[ii].
Drie methoden om de groei van wijsheid aan te pakken:

1. Leren uit ervaringen

Via diverse technieken leer je uit een situatie, over jezelf, de ander en het vraagstuk. Het belangrijkste hierbij is dat je loskomt van je geijkte patronen en dat je oefent in anders kijken, verwerken en denken. De belangrijkste vier technieken op een rijtje:

• reflecteren
  gesprekken voeren en/of schrijven over je waarden, overtuigingen en opvattingen; proberen tot genuanceerdere inzichten te komen; proberen je eigen positie helderder te krijgen; het onderzoeken van je eigen emoties; leerdoelen formuleren.
• evalueren
  ‘een vlieg op de muur’ zijn die kijkt naar wat er plaatsvindt en heeft plaatsgevonden zodat je leert om een situatie te begrijpen en te doorzien; vaak helpt humor daarbij: de grap van een situatie inzien, leren relativeren: wat zou nog erger kunnen zijn dan het vraagstuk waar je mee te maken hebt, dan valt het vraagstuk vaak reuze mee, ontspanning treedt op en het denken, overzien en reageren gaat eenvoudiger.
• positioneel denken
  het evalueren door de bril van de ander: wat zou een ander vinden/doen in mijn situatie, wat zou ik doen in de schoenen van die ander of wat zijn de gevolgen van mijn gedrag en handelen voor een ander?
• dialectische denken
  standpunten, overtuigingen en ideeën verkleinen of vergroten, omdraaien, toevoegen, combineren en/of weglaten.

2. Nieuwsgierig zijn en onderzoeken

De technieken die bij dit onderdeel worden besproken gaan over het bewust opzoeken naar nieuwe en voor jou onbekende inzichten; je houding daar tegen die ervaringen en het verwerken ervan:

• het onbekende onbekende
  Erop trekken, letterlijk op pad gaan, op zoek naar nieuwe ervaringen om kennis te maken met andere perspectieven en om nieuwe mensen te ontmoeten met andere inzichten.
  Je kunt ook vanuit de luie leunstoel erop uittrekken door het lezen van de klassieke literatuur over wijsheid, zoals Huxley’s boek Perrennial Wisdom (1946). Niet om als absolute waarheid te slikken maar om ‘in gesprek’ te gaan met de auteur.
  De twee toverbegrippen zijn hier: het onbekende onbekende zoeken (De leider en het onbekende onbekende) en nieuwsgierig zijn (8 ½ wet over nieuwsgierigheid).
• intellectuele bescheidenheid
  Bij een nieuwsgierige en lerende houding helpt: ik weet het niet, ik schort mijn oordeel op en ik probeer. Oordelen, of laten leiden door sterke emoties dat hoeft allemaal niet. Gewoon voelen, nadenken en onderzoeken hoe de wereld om je heen in elkaar steekt.
• praktisch vertalen naar je omgeving
  Je laat het vervolgens niet zitten bij die nieuwe inzichten; je gaat er verder mee aan de slag: doorgronden en begrijpen; liever genuanceerd dan oppervlakkig. Met als doel om nieuwe betekenis te zoeken en misschien zelfs te vinden. Die betekenis heeft geen betrekking op intellectuele wijsheid maar is praktisch en toegepast. Die gaat over mensen, over de maatschappij en hoe je er zelf in staat.

3. Vaardigheden aanscherpen

Wijsheid ontwikkelen is leuk, maar daar heeft de ander pas wat aan als jij van je zolderkamer af komt en ermee in het daglicht mee treedt. Kortom hoe pas je wijsheid toe?
Om wijsheid tot zijn recht te laten komen werk je aan vier vaardigheden:

• ordenen en prioriteren
  Oefenen met om het gehele beeld (vraagstuk, probleem) te zien en om de verschillende standpunten samen te brengen. Dat doe je o.a. door te structuren, hoofd- van bijzaken te scheiden en door te bevragen op prioriteiten. Niet álles kan en mag belangrijk zijn namelijk.
  Daarbij helpt het om het meerdimensionaal-denken te ontwikkelen: een probleem van diverse kanten bekijken en onderzoeken; niet als een plat vlak, maar als een kubus of een tienzijdige dobbelsteen.
• samenbrengen en oplossen
  Ordenen is één, en vervolgens komt het aan op een oplossing, een antwoord of een advies. Ook dit kun je leren: leren om met weinig woorden, kort en bondig, tot de kern van de zaak te komen, de hoofdlijn te formuleren. Dit leer je door te beginnen met kleine en niet al te complexe vraagstukken. Als je de techniek van het samenbrengen je helder is, dan kun je deze ook toepassen op moeilijkere situaties.

 

Op welke gebieden wijsheid ontwikkelen?

Door de bovenstaande drie methoden toe te passen zul je merken dat je kennis, inzichten en ervaring toeneemt, dat je wijsheid zich ontwikkelt.
Een opsomming van wat er zou kunnen gebeuren:

• toename zelfkennis: bekender worden met je vaardigheden, eigenschappen, waarden, normen, hebbelijkheden, voorkeuren en overtuigingen; beter weten wat je belangrijk vindt in het leven
• toename in de feitelijke kennis over de aard, de ontwikkeling van de mens en wat het betekent om mens te zijn; daarbij krijg je ook inzicht in de interpersoonlijke relaties en sociale-maatschappelijk verkeer
• het onderkennen en tolereren dat iedereen verschillende waarden en normen heeft en tegelijkertijd wel in staat zijn om tegenstellingen en tegenstrijdigheden te overbruggen
• bekender zijn met de regels van het sociale verkeer inzake het voeren een gesprek, het verkondigen van een strategie en het aanleren van een werkwijze hoe te adviseren en te leiden
• bekend zijn met de onzekerheid, onvoorspelbaarheid, onbeheersbaarheid en imperfectie van het leven en een levenswijze ontwikkeld hebben om daar allemaal mee om te gaan; weten wat je doen staat omdat je bij eerdere gebeurtenissen ook adequaat hebt gereageerd; uitgaande van het feit dat de mens nooit in staat is om nu het optimale besluit te nemen
• en stevige basis die bestaat uit: zelfvertrouwen, geduld en ontspanning

 

Wijsheid in de winkelstraat?

Als het bovenstaande rijtje allemaal, of deels, zou optreden, dan is dat toch een geweldig feest, voor jezelf en je omgeving.
Wijsheid geeft rust, zorgt voor vertrouwen, bij jezelf en anderen.
Daarmee help je niet alleen jezelf maar ook anderen, met wat dan ook.
Groot of klein, jong of oud, arm of rijk, in het parlement op het sportveld, overal past wijsheid.

Maar ik weet ook dat de werkelijke wijsheid eruit bestaat te weten dat ik niets weet.
Ik ga afwassen.

 

 

 

Literatuur

• Huynh  & Grossmann, A Pathway for Wisdom-focused Education (Journal of Moral Education, 2018)
• Staudinger en Glück, Psychological Wisdom Research (Annual Review of Psychology, 2011)

[i] Staudinger et al p.233[ii] De leerstrategieën zijn door de auteur van dit blog verzameld uit diverse bronnen